Gıda ve Yemler İçin Hızlı Alarm Sistemi (RASFF) 2023 Raporu’na göre, Avrupa’ya yapılan meyve sebze ihracatındaki pestisit bildiriminde Türkiye’den giden ürünler dördüncü yılda da ilk sırada yer aldı. Rapor, ülkemizde yasaklanan pestisitlerin kullanımının hâlâ devam ettiğini gösteriyor.
AB Komisyonunun gıda güvenliği riskleri raporuna göre, pestisit (tarım zehirleri) kaynaklı bildirimlerde dört yıldır olduğu gibi bu yılda ilk sırada yer aldı. 168 pestisit kalıntısı rapor edilen Türkiye’yi Mısır, Hindistan ve Pakistan takip etti.
Gıda ve yemlerde yapılan kontroller sırasında tespit edilen gıda güvenliği risklerini, Gıda ve Yemler İçin Hızlı Alarm Sistemi (RASFF) portalı üzerinden yapılan Alarm ve Dayanışma Ağı’nın (ACN) 2023 yılına dair yayınladığı özet Raporda mikotoksin kaynaklı bildirimlerin başını kuru incir çekiyor. Onu Antep fıstığı, kuru üzüm, helva, pul biber, zerdeçal takip ediyor. Bakteri tespitinde ise tahin, susam vb. ürünlerde salmonella bildirimleri dikkat çekiyor.
Her 6 üründen biri sorunlu
Tarım ve Orman Bakanlığı’nın her yıl yayınladığı faaliyet raporu, ihracatta bitki sağlığı denetim sayıları, alınan numuneler, numune sonuçlarının kaçının uygunsuz çıktığına dair veriler içeriyor. Buna göre 2021’de 373 bin denetimde alınan 14 bin numunenin 772’si olumsuz sonuçlanmış. 2022’de 375 bin denetimde alınan 12 bin numuneden 972’si olumsuz sonuçlanmış. 2023’te ise denetim sayısı 394 bin, numune sayısı ise 12 bin ile bir önceki yılla aşağı yukarı aynı kalsa da olumsuz numune sayısı 2 bin adet ile bir önceki yılın iki katını aşmış. Olumsuz numune sayısının toplam numune sayısına oranı ise %15,88, yani neredeyse Bakanlık tarafından alınan her 6 numuneden 1’i sorunlu çıkmış.
2023’te hazırlanan rapora göre, iç tüketim ve dış ticarette özellikle taze meyve ve sebzelerde pestisit kullanımı nedeniyle oluşan kalıntının önlenmesi amacıyla birincil üretim alanlarında pestisit denetim uygulamalarının geliştirilmesini hedeflemişti. Ancak RASFF’ın 2023 raporunda ve 2024’ün başından beri basına yansıyan RASFF bildirimlerinde Türkiye yine sebze-meyvede ilk sırada yer aldı.
Tehlike, ürün kategorisi ve menşeine göre RASFF 2023 bildirimleri TOP 10 listesi:
| Tehlike | Ürün | Menşei | Bildirim |
| Pestisit kalıntısı | Meyve ve sebze | Türkiye | 168 |
| Salmonella | Kümes hayvanları ve ürünleri | Polonya | 153 |
| Migrasyon | Gıda ile temas eden malzemeler | Çin | 92 |
| Aflatoksin | Fındık, fındık ürünleri ve tohum | ABD | 85 |
| Pestisit kalıntısı | Meyve ve sebze | Mısır | 84 |
| Pestisit kalıntısı | Ot ve baharatlar | Hindistan | 51 |
| Pestisit kalıntısı | Tahıllar ve unlu mamuller | Hindistan | 48 |
| Salmonella | Fındık, fındık ürünleri ve tohum | Nijerya | 38 |
| Vibro spp | Kabuklular ve ürünleri | Ekvador | 36 |
| Pestisit kalıntısı | Tahıllar ve unlu mamuller | Pakistan | 34 |
Zehirsiz Sofralar Platformu kurucu üyelerinden Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği danışmanı ve üyesi Gıda Yüksek Mühendisi Merve Atınç Saral, 2023 bildirimlerine dair değerlendirmesinde şunları söyledi: “2023 bildirimlerini incelediğimizde ülkemizde yasaklı olan Fenbutatin Oxide, Aldicarb, Chlorothalonil, Butachlor, Ethylen Oxide, Klorprifos, Klorprifos Metil, Methiocarb, Propiconazole gibi son derece zararlı aktif maddelerin hâlâ kullanıldığını görüyoruz. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın Resmî Gazete’de yasaklı ilan ettiği aktif maddelerin ülkemizden Avrupa’ya giden ürünlerde tespit edilmesi, konuya ilişkin gerekli önlemlerin alınmadığını, denetimlerin yeterli ve uygun şekilde yapılmadığını, bu maddelerin piyasadan uygun şekilde ve zamanında toplatılmadığını ve sonuç olarak hâlâ kullanılabildiğini gösteriyor.”
29 Nisan 2024’te Bulgaristan sınırında denetlenen Türkiye menşeli limonda, 2019’da toksik etkileri sebebiyle yasaklanmış olan Propiconazole aktif maddesi yüksek miktarda tespit edildi. Bu da denetimlerin sadece hasat öncesi ya da gümrüklerde yapılmasının yeterli olmadığını gösteriyor.
İhracat verileri iç pazarda kaygıyı artıyor
Bakanlık, ihracattaki denetim, alınan numune ve uygunsuz sonuçlanan numune sayısını paylaşsa da iç pazarda yalnızca yaptığı denetim sayısını açıklıyor. Yapılan denetim sonucu yalnızca ‘‘Uygunsuzluk tespit edilen ürünler için imha veya hasadı geciktirme ile ürün sahiplerine ise idari para cezası uygulanmıştır’’ şeklinde açıklanıyor ve kalıntılı veya yasaklı çıkan ürünlere dair herhangi bir sayı bildirimi yapılmıyor.
Zehirsiz Sofralar Platformu, iç pazardaki pestisit denetimlerinin tohumdan çatala, yani hasat öncesiyle beraber hasat zamanı, depolar, pazarlar ve marketlerde de yapılmasını, bu denetimlerin sonuçlarının şeffaflıkla paylaşılmasını talep ediyor.
