Dünyayı etkisi altına alan Covid-19 salgını küresel ekonomiyi çok sert bir şekilde vurdu. Hemen ardından da poliçe sahipleri, sigortacılarından, mali kayıplarının bir kısmını telafi etmelerini beklediler.
Peki, global sigorta sektörü bu ölçekteki bir pandemiye ne kadar hazırlıklıydı? Dünyadaki güncel risklerle sigorta ürünleri arasında ne gibi bir teminat açığı var?
Qatar General Insurance & Reinsurance Co. Mühendislik ve Enerji Sigortaları Müdürü Erhan Ergüneş Sigorta Strateji için yazdı.
Sigorta sektörünün dışında olan birisi için kabul etmesi zor olan ve sıklıkla tartışılan bir gerçek, sigortanın her kaybı karşılayacak durumda olmamasıdır. Sigorta risk yönetiminin bir parçası ve bir risk transfer işlemidir. İşletmeler ve bireyler, üzerinde tutamayacakları riskleri sigortaya devrederler. Ancak, sigortaya devredilebilecek risklerin de bir sınırı ve limiti vardır.
Bunun farklı nedenleri var. Öncelikle zarar, sigortacıların teminat için uygun bir fiyat belirlemesini sağlamak için öngörülebilir ve modellenebilir olmalıdır. Ayrıca, etki alanı ve sınırı bilinebilmeli, ani ve beklenmedik olmalıdır. Eğer böyle olmasıydı, biz sigortacılar hiçbir zaman tüm kayıplarımızı karşılayacak kadar prim alamazdık, ki bu pandemiler için de geçerlidir.
Dünyayı etkisi altına alan Covid-19 salgını işletmeleri ve dolayisiyla ekonomiyi çok sert bir şekilde vurdu; bu nedenle poliçe sahipleri, sigortacılarından, poliçede gerçekten teminat olup olmadığına bakılmaksızın mali kayıplarının bir kısmını telafi etmelerini istedi. Böylesine ani ve beklenmedik bir felaketten sonra sigortalıların bu talebini anormal karşılamamak gerekir. Ancak bir çoğu pandemi kaynaklı iş durması teminatının poliçelerde kapsam dışı olduğunu bilmiyordu ve maalesef onlar için kötü bir sürpriz oldu.
Bu durum, Covid-19 ve benzeri pandemi etkilerine karşı bir sigorta teminatı açığının olduğunu ortaya koydu. Çünkü, bu sözleşmelerin büyük çoğunluğu, maddi hasarlardan kaynaklanacak iş durması kayıplarını teminat altına aldığı için pandemi dolayısıyla oluşan finansal kayıplar kapsam dışında bırakılmıştı.
Standart sigorta poliçelerinde pandemi kapsamı bulunmadığından, bugün Covid-19 ve gelecekteki benzer pandemilerden kaynaklanan kayıpları kimin (ve nasıl) karşılaması gerektiği konusu hala sigortacılar, hükümetler ve sermaye piyasaları arasında tartışılmaktadır.
Bu arada, bazı sigortalılar pandemi ile bağlantılı risklere karsi teminat altına alındıkları için haklı olarak uğradıkları kayıpların tazmin edilmesini beklediler. Özellikle ABD`de ve son zamanlarda Güney Afrika’da gördüğümüz gibi, bazı işletmeler sigortacılara karşı savaşını mahkeme yoluyla çözüme kavuşturmayı başarsa da; karmaşanın çözülmesi için uzun vadeli politika ve stratejilerin geliştirilmesi gerektiği çok acık.
Sigorta veya Reasürans Şirketleri Tarafından Bildirilen Covid-19 Kayıp Raporları ve Rezervleri
| Şirket | Covid-19 Hasar & Rezerv ($m) |
| Lloyd’s | 4,955.5 |
| Swiss Re | 4,493 |
| Munich Re | 4,469 |
| AXA | 1,830 |
| Hannover Re | 1,631.3 |
| Allianz | 1,576 |
| Berkshire Hathaway | 1,401 |
| Chubb | 1,378 |
| AIG | 1,133 |
| Insurance Australia Group (IAG) | 884 |
Bu tablo, Covi-19 salgını ile ilgili olarak kamuya açık olarak bildirilen kayıpları, IBNR rezervlerini ve sigorta ve reasürans şirketlerinin tahminlerini göstermektedir. Veriler ilk olarak Hans-Joachim Guenther tarafından işletilen Zürih merkezli finansal hizmetler danışmanlığı PeriStrat LLC tarafından toplandı ve Haziran 2021 itibariyle güncellendi, güncel hasar toplamı 37.381 milyar ABD doları.
Bu tablo salgının sigorta sektörüne olan olumsuz etkilerini acıkça gözler önüne seriyor. Üstelik bu rakamlara henüz, özellikle doğal afetlerden kaynaklanacak muhtemel büyük kayıpların eklenmediğini de not etmek gerekiyor. Bu durum şirketlerin sadece pandemi kaynaklı degil, genel olarak iş durması teminatlarına bakış açılarını orta vadede olumsuz etkileyecek bir unsur olarak karşımıza çıkacak.
Covid-19 Hasar Talepleri Hangi Teminatlardan Kaynaklaniyor?
COVID-19 ile ilgili kayıplar farkli sekillerde geldiğinden, bu cevaplaması kolay bir soru değil. Cünkü birçok sigorta poliçesinin koşulları sigortaciya göre değismekte ve hatta “standart” terimlere sahip wordingler bile farkli genisletmeler ile musteriye ve&veya endustriye bagli olarak degistirilmektedir. Bu nedenle, poliçelerdeki hüküm ve koşulların uzman kisiler tarafindan gözden geçirilmesi ve degerlendirilmesi cok onemlidir.
Uluslararasi sigorta hukukcularina gore, sigortacilar, ozellikle asagidaki urunler ve teminatlardan kaynaklanacak hasar talepleri ile karsilastilar ve karsilasabilirler:
Kapsamlı Genel Sorumluluk Sigortası (CGL)
Bu police genellikle sigortalı tesislerde üçüncü sahislara verilen bedensel yaralanma ve maddi hasarı kapsar. Bir sigortalı isletmenin, koronavirüse karsi alinacak tedbirlerin uygulanması konusunda makul özeni göstermeyerek bir misafire, müşteriye veya üçüncü tarafa zarar verdiği iddiasi bir CGL policesi kapsamında olabilir. Tabi bedensel yaralanmanin meydana gelmis olmasi kaydi ile…
İşçi Tazminat Sigortası (WC)
Bir sigortalının çalışanları tarafından yapilan bedensel yaralanma talepleri (üçüncü tarafların aksine) bir WC policesi kapsamında olabilir. Bununla birlikte, çoğu WC policesi, “sıradan hastalıkları” (genel halkın da maruz kaldığı hastalıklar) kapsamaz. Bir çalışanın, işyeri ile doğrudan nedensel bir bağlantı kurabilmesi durumunda bir istisna vardır. Ancak bunun; örneğin, işlerinin bir parçası olarak virüsle direk temas kuran ilk müdahale ekipleri, laboratuvar çalışanları vb. kisiler icin gecerli olabilecegini not etmek gerekir.
İş Durmasi Sigortası (BI)
Is durmasi (kar kaybi) sigortalari, genellikle yangin sigortasina ek olarak verilen bir teminattir. Ticari yangin sigorta policesi, belirli bir tehlikenin (örneğin yangın, firtina, deprem vb.) neden olduğu doğrudan fiziksel kaybı veya bir mülke verilen hasarı karşılamaktadir. Ancak, is durmasinin tetiklenmesi icin, sigortalı tesislerdeki mülklerde “doğrudan fiziksel kayıp veya hasar” meydana gelmis olmasi gerekir.
Geçmişte neyin doğrudan fiziksel kayıp veya zarar oldugu konusunda bazı tartışmalar olmuştur. Mahkemeler bu konuda ikiye bölünmustu.
Yaklaşık 15 yıl önce, Kuş gribi korkusu nedeniyle, çoğu ABD sigortacısı bu sorunu çözmek için ticari yangin policelerine bir `teminat disi` klozu ekledi. Bu kloz, ISO formu COP 01 40 07 06 “Virüs veya Bakteri Nedeniyle Kayıplari Hariç Tutma” ismiyle, özellikle bir virüsün neden olduğu kayıpların kapsamını hariç tutmak amaciyla olusturuldu.
Bu teminat disi klozu belirli bir policede mevcutsa, COVID-19`dan kaynaklanan iş durmasi teminati sorununu çözecek gibi görünse de, bu sonucu değiştirebilecek birkaç faktör vardı. Oncelikle, bu teminat disi klozu tum policelerde yer almiyordu. Aslında, koronavirüs nedeniyle yasanan ilk is durmasi tazminat taleplerinden birisi, policede herhangi bir virus istisna klozu olmamasi nedeniyle yapildi.
Ayrıca, sağlık ve konaklama sektörlerine yapilan bazı poliçelerde, sigortalı mallara doğrudan fiziksel zararlar verilmese bile bulaşıcı veya salgin hastalıkların neden olduğu kayıplar için açıkça sigorta teminatı sağlamaktadır.
Sivil Otoriteler Klozu
Policelerde yer alan `erisimin engellenmesi` veya `sivil otoriteler` klozu nedeniyle pek cok sigortali ticari isletme, isletmelerinin bagli olduklari otoriteler ve&veya hükümetler emriyle kapanmak zorunda kaldiklari icin, sigortacilarina tazminat taleplerinde bulundular. Cünkü kayıp, koronavirüsun direk etkisinden ziyade hükümetin eyleminden kaynaklanmaktaydi.
Sivil Otorite klozu, sigortalının malına yakın bir yerde diğer tesislere doğrudan fiziksel zarar verilmesi sonucu verilen bir sivil makam emri ile bir sigortalının malına erişimin engellendiği veya yasaklandığı durumlari kapsar. Icerik bazen farklilik gostermekle birlikte, bu klozun devreye girebilmesi icin yine `direk fiziki hasar ya da kayip` olmasi gerekmektedir. Dolayisiyla her policenin ayri bir `case` olarak degerlendirilmesi gerekmektedir.
Sigortalı, bir tesisin kapatıldığını veya mülkün sağlık endişeleri nedeniyle karantinaya alındığını tespit edebildiği ölçüde, tesisin veya diğer mülkün fiziksel kayıp veya hasara uğradığına dair daha güçlü bir argümana sahip olacaktır. Daha da önemlisi, ABD` deki Center for Disease Control and Prevention (CDC), virüsün yayılmasının ana sebebi oldugunu düşünmese de, bir kişinin üzerinde virüs olan bir yüzeye veya nesneye dokunarak ve daha sonra kendi ağzına, burnuna veya muhtemelen gözlerine dokunarak virüsü kapabileceği argumanini one surerek, bunun isletmenin dogrudan fiziksel hasarli sayilabilecegi kabulunun de onunu acti.
Cevre Kirliligi Acisindan Civil Otorite Klozunun Degerlendirilmesi
Is durmasi teminati acisindan, `maddi hasar` terimi her ne kadar mulke gelen `direk fiziksel hasarlari` tanimlasa da, ABD`deki bir cok mahkeme kararinda ilgili mulkun bulasici virus, bakteri vb. nedenlerle kullanilamaz ve icinden yasanilamaz hale gelmesi `fiziksel hasar` olarak kabul edildi.
Ornegin mahkemeye yansiyan bir olayda, bir evin kuyusundaki suda bulunan Coli Basili bakterisinin evde yasayanlarda fiziksel saglik sorunlari yol actigi ve evde yasamayi mumkun kilmadigi icin, hasarin bir fiziksel hasar olduguna hukmedildi.
Baska bir mahkeme kararinda da, bir isletmede meydana gelen amonyak gazi sizintisi nedeniyle hava kirliligi yasanmasi ve tesisin guvensiz ve icinde yasanmayacak durumda olmasi, ` yapisal olmayan direk fiziksel hasar` olarak tanimlandi.
Goruldugu uzere, direk fiziksel hasar terimi o kadar genis anlamda ve sigortacilarin dusundugunden farkli olarak kullanildi ki, pek cok dava sigortalilar lehine sonuclandi. Bu yuzden sivil otoriteler nedeniyle yasanan is durmasi ve finansal kayiplar, bu klozun yer aldigi policelerde sigortacilar tarafindan tazmin edildi.
Bağlı İş Durmasi Sigortası (CBI)
CBI (bagli is durmasi), genellikle kritik (ve planlanmış) bir tedarikçinin, police kapsaminda yer alan bir tehlike nedeniyle gerekli tedarigi sağlayamaması nedeniyle sigortalinin ugrayacagi kar kaybı için teminat sağlar. Covid-19 salgini nedeniyle dunyada pek cok endustride yasanan tedarik zinciri sikintilari, bu teminatin oldugu policelere sahip uluslararasi sirketlerin sigortacilarina cok sayida tazminat talebinde bulunmasina neden oldu. Tabi, burada da yine benzer tartismalarin yasandigini ve yasanacagini tahmin etmek zor degil. Hasarin `fiziksel maddi hasar` olmamasi nedeniyle, CBI da kapsam disinda kalacaktir. Ancak policede buna dair bir serh maddesi varsa ve policenin diger sart ve detaylarina bagli olarak, mahkemeye intikal eden durumlar sigortali lehine sonuclanabilecektir.
Politik Risk Sigortası
Bazı politik risk policeleri, hükümetin eylemlerinden veya düzenlemelerinden kaynaklanan iş durmasi için teminat saglamis olabilir. Tabi bu yalnızca sigortalinin koronavirüsten etkilenen bolgede mülkleri varsa geçerli olabilir.
D&O Sigortasi
D&O policeleri genellikle isletmenin ust yoneticilerinin görevlerini ihlal etmelerine karsi teminat saglar. Üçüncü bir taraf, bir şirketin yöneticilerine koronavirüsle ilgili güven verici görevlerini ihlal ettikleri için bir talepte bulunduysa, bir D&O policesi potansiyel olarak yanıt verebilir.
Fakat, diger urunlerde oldugu gibi burada da her police sartlarinin detaylica incelenmesi ve teminat alaninin net belirlenmesi gerekmektedir.
Deniz Nakliyat Sigortası
Deniz yoluyla taşınan malların teminati genellikle `open cargo” policesi ile sağlanır. Bu teminat genellikle malların zarar görmesi veya kaybolması, yani kargonun fiziksel hasar görmesi gibi “tüm riskler” içindir. Kargo teslimatının ertelendiği pazar kaybı gibi diğer fiziksel olmayan riskler genellikle hariç tutulur.
Bu nedenle, COVID-19 salgınından kaynaklanan teslimat gecikmesi nedeniyle kolay bozunabilir mallar zarar görmüşse, tipik nakliyat policesi fiziksel hasar talebine yanıt verecektir.
Sonuç ve Dikkat Edilmesi Gerekenler
Covid-19`un sigorta ve reasurans sirketlerini derinden sarstigi bir gercek. Neredeyse tum sigortacilar, dogrudan ya da dolayli olarak Covid-19 kaynakli tazminat talepleriyle karsi karsiya kaldilar. Pandeminin basinda, pek cok policenin Covid-19 vb salgin hastaliklara karsi koruma saglamadigi icin sektoru fazla etkilemeyecegi, pek cok hasarin odenmeyecegi dusunuluyor ve ongoruluyordu. Ancak zamanla hem policelerde kurgu ve anlatim eksiklikleri, hem de `direk fiziksel hasar` kavraminin mahekemeler tarafindan farkli yorumlanmasi nedeniyle ciddi tazminat talepleri ve dolayisiyla milyarlarca USD`lik hasar odemeleri ve rezervleri ortaya cikti. Bunun sektor icin bir milat oldugunu dusunuyorum. Bundan sonra hem policelerdeki sartlar ve teminatlar cok daha anlasilir ve acik olmak zorunda; hem de benzer ongorulemeyen olaylar icin sektor biraz daha kafa yorup policedeki teminat disinda birakilmasi gereken riskleri daha net belirlemek durumunda.
Zaten, kuresel isinma nedeniyle her sene sayisi ve siddeti artan dogal afetler, sektorun uzerindeki yuku de ciddi anlamda arttirmakta. Bunun uzerine, Covid-19 gibi bakteri, virus vb. kontrol edilemeyen pandemilerin ortaya cikmasi, tum sektorleri etkiledigi gibi sigorta sektorune de ciddi etkiler yapmakta.
Son olarak, Warren Buffet`in bir sozu ile bitirmek istiyorum:
“Iyi bir sigortaci (UW), bir isin buyuklugunu ve prim hacmini dikkate almadan, gercekten anladigi ve bu yuzden yazmak istedigi riski yazmalidir. Karlilik bu sekilde saglanir.”
Erhan Ergüneş
2007 yılında Risk Mühendisi olarak çalışmaya başladığı sigorta sektöründe sırasıyla Allianz, Generali, Chubb gibi uluslararası şirketlerde risk mühendisi, underwriter ve reasurans yöneticiliği görevlerinde bulundu. 2021 yılından bu yana Qatar General Insurance & Reinsurance Şirketi’nde Mühendislik ve Enerji Sigortaları Müdürü olarak çalışmaktadır.
